Béo phì và những biến chứng

Hiện nay với nhiều công trình nghiên cứu các nhà khoa học cho rằng: nếu như không ngăn chặn kịp thời, bệnh béo phì sẽ phát triển thành đại dịch của thiên niên kỷ mới. Và kéo theo nó là gần như bệnh khác như: cao huyết áp, suy tim, đái tháo đường, ung thư. Cho tới nay thực sự bệnh béo phì đã làm giảm tuổi thọ và chất lượng cuộc sống của con người.

Nguyên nhân

Cho đến ngày hôm nay, nguyên do thực sự của bệnh béo phì vẫn chưa được biết đến. Có công trình nghiên cứu cho rằng bệnh có tính di truyền, hay những biến đổi trong gen, không những thế toàn bộ mới chỉ là chất lượng kém thuyết. Tuy nhiên cơ chế gây béo phì thì khá đơn giản: đó là sự mất cân bằng giữa lượng chất đưa về và nhu cầu thực sự của cơ thể. Có ít nhất 7 nhân tố gây ra bệnh béo phì, các yếu tố này tác động qua lại với nhau để gây nên bệnh:

Yếu tố di truyền:

Những nghiên cứu sắp đây trên những người sinh đôi, sinh ba hay trên con nuôi của một số gia đình cho thấy: di truyền là 1 yếu tố rất thiết yếu đưa tới bệnh béo phì. Sự tham gia vào phần di truyền của bệnh tương xứng với sự di truyền đa gen, có nghĩa là có nhiều gen cùng tham gia.

Dấu hiệu dễ tiếp nhân thấy nhất của bệnh béo phì là gia tăng trọng lượng cơ thể

Yếu tố xã hội:

Đây là những yếu tố đặc biệt cấp thiết gây nên bệnh, nhất là tại phụ nữ. Trong các xã hội phát triển, như xã hội của các nước phương Tây thì bệnh béo phì diễn ra đa số tại những phụ nữ lao động chân tay và có cuộc sống kinh tế thấp hơn là ở những phụ nữ lao động trí óc và có đời sống kinh tế tại mức cao. Thoạt đầu, nghe tưởng như là nghịch lý, nhưng thật sự lại là như vậy.

Béo phì nặng có thể gây nên ngưng thở vào ban đêm có thể đưa đến tử vong

Các rối loạn nội tiết và chuyển hóa:

Những bệnh nhân bị rối loạn nội tiết và chuyển hóa: u vỏ thượng thận, mãn kinh, rối loạn chuyển hóa đường và lipid… sẽ kích thích tạo mô mỡ. Sự hình thành nhiều mô mỡ trong cơ thể khiến cho sự gia nâng cao nhu cầu về chất đường, kéo theo gia nâng cao nhu cầu về Insulin, sự gia tăng hai chất này lại kích thích tạo mô mỡ và hình thành một vòng xoắn bệnh lý, luẩn quẩn rất khó điều trị.

Yếu tố tâm lý:

Trước đây và ngay cả bây giờ nữa, yếu tố tâm lý cũng đã được khá nhiều người gán cho 1 tầm cần thiết to lao trong việc gây ra bệnh béo phì và chúng ta thường cho rằng những người béo phì là những người có rối loạn vào tâm lý và tình cảm. Tuy nhiên, trong thực tế những người không bị béo phì cũng bị rối loạn tâm lý và tình cảm. Những rối loạn tâm lý và tình cảm của người bị béo phì ngày nay thường được xem là hậu quả của những thành kiến và kỳ thị đối với họ hơn là nguyên do của bệnh. Có hai hội chứng rối loạn về tâm thần có thể gây nên bệnh béo phì đó: hội chứng ăn uống vô độ và hội chứng ăn đêm bao gồm biếng ăn về buổi sáng nhưng lại ăn phần lớn về ban đêm đi kèm với mất ngủ. Cả 2 đều là những nhân tố rất nhu yếu gây rối loạn giữa lượng thức ăn đưa về cơ thể và năng lượng tiêu hao trong quá trình hoạt động, gây ra tích tụ mỡ và tăng trọng.

Các yếu tố tăng trưởng của cơ thể:

Sự gia tăng khối lượng cơ thể trong bệnh béo phì có thể do sự gia tăng kích thước của tế bào mỡ, gọi là béo phì phì đại hoặc sự gia nâng cao số lượng của tế bào mỡ, còn gọi là béo phì tăng sản hoặc phối hợp cả hai. Béo phì có hiện tượng ở tuổi trưởng thành thường là béo phì phì đại và việc giảm cân nặng ở những bệnh nhân này có vẻ dễ hơn chỉ cần tuân thủ nghiêm ngặt những quy định vào lượng cũng như chất của thức ăn đưa vào cơ thể, kết hợp với luyện tập thân thể, và kết hợp dùng 1 số thuốc là được. Trong khi đó, béo phì có hiện tượng tại tuổi thiếu niên thường là béo phì theo kiểu tăng sản hoặc phối hợp cả 2 và việc nỗ lự giảm cân thật sự rất khó khăn, có rất nhiều trường hợp sắp như là không tưởng. Do đó, việc ngăn ngừa bệnh béo phì ngay từ khi đứa bé còn nhỏ là rất quan trọng. Điều này trái ngược với tâm lý chuộng những đứa trẻ béo tốt mà các bậc cha mẹ trong thời đại hiện nay mong muốn.

Hoạt động thể lực:

Việc giảm hoạt động thể lực 1 cách rõ rệt ở 1 xã hội có nền kinh tế phát triển và nhân thể nghi như ngày hôm nay cũng là 1 yếu tố rất đáng kể gây nên bệnh béo phì. Ở những người này cán cân về năng lượng sẽ bị thiên lệch cung nhiều hơn cầu và con đường dẫn tới béo phì rất rộng mở. Ngay tại nước Mỹ, mặc dù mỗi người dân đã nỗ lự giảm bớt 10% số calori thức ăn đưa vào cơ thể nhưng tỉ lệ béo phì vẫn tăng lên gấp 2 lần so với những năm đầu thế kỷ.

Các tổn thương trên não bộ:

Các tổn thương trên bộ não của bệnh nhân, đặc biệt là ở vùng dưới đồi có thể gay ra bệnh béo phì, mặc dù nay là 1 nguyên nhân rất hiếm gặp.

Những biến chứng

Dấu hiệu dễ tiếp nhân thấy nhất của bệnh béo phì là gia nâng cao trọng lượng cơ thể và khối lượng mỡ tích tụ tại một số phần đặc biệt của cơ thể như: bụng, đùi, eo, ngay cả tại ngực nữa.

Sự tích tụ quá nhiều mỡ ở lồng ngực, cơ hoành và ổ bụng sẽ gây nên hiện tượng khó thở cho bệnh nhân. Trong trường hợp béo phì nặng, tình trạng khó thở có thể gây nên hội chứng Picwick với những đợt ngưng thở về ban đêm có thể đưa đến tử vong. Béo phì còn dẫn tới những rối loạn về chỉnh hình, như đau và thoái hóa khớp gối, đau lưng và thoái hóa cột sống… Một số phụ nữ có thể bị rối loạn kinh nguyệt hoặc không có kinh. Một số khác rất dễ bị cao huyết áp, thiếu máu cơ tim, đái tháo đường, ung thư và rất nhiều bệnh khác làm giảm đi chất lượng của cuộc sống và rút ngắn tuổi thọ của con người.

Ngoài ra khi bị béo phì áp lực của cơ thể sẽ nâng cao lên đặc biệt lúc đứng làm cho việc máu trở vào tim bằng đường tĩnh mạch trở nên rất khó khăn. Áp lực trong lòng tĩnh mạch sẽ nâng cao lên, thành tĩnh mạch cả tĩnh mạch nông và tĩnh mạch sâu bị giãn lớn và lúc đó sẽ làm cho van tĩnh mạch đóng không kín và máu sẽ trào ngược về phía dưới. Từ đó sẽ gây ra tình trạng suy tĩnh mạch làm chân sưng phù, nặng nề, chuột rút.

Đau và tê chân, nặng hơn nữa là tình trạng giãn lớn các tĩnh mạch ngoại vi và có thể đưa đến tình trạng hình thành các cục máu đông trong lòng tĩnh mạch.

PGS.TS. NGUYỄN HOÀI NAM